Elitat politike në rajonin e Europës Juglindore vazhdojnë ta përdorin historinë si mjet manipulimi; arsimi historik mbetet thellësisht etnocentrik, dhe luftërat e viteve 1990 mësohen shumë pak dhe në mënyrë selektive. Ky ishte përfundimi i konferencës ndërkombëtare “Kufijtë në Europën Juglindore: Gjeografi apo Imagjinatë?”, e cila u mbajt nga data 16 deri më 18 maj në Podgoricë. Pjesëmarrësit theksuan rëndësinë e vullnetit politik për të kapërcyer narrativat nacionaliste dhe nënvizuan nevojën për t’i parë kufijtë jo vetëm si vija gjeografike, por edhe si ndarje simbolike dhe mendore.

Në konferencë morën pjesë rreth njëqind të ftuar, përfshirë shumë ambasadorë nga vende që kanë pasur historianë pjesëmarrës në krijimin e Librave të Përbashkët të Historisë, përfaqësues të organizatave ndërkombëtare, historianë nga i gjithë rajoni, studentë historie, përfaqësues të shoqërisë civile dhe të tjerë.

Ndër folësit ishte edhe Kryenegociatori i Malit të Zi me Bashkimin Europian, Predrag Zenović, i cili deklaroi se arsimi – veçanërisht mësimdhënia e historisë – luan një rol kyç në ndërtimin e paqes dhe kulturës demokratike. Ai theksoi rëndësinë e një qasjeje shumëperspektivëshe dhe solli si shembull përvojën e pajtimit franko-gjerman si një model europian. “Kufijtë që ndajnë kujtesën janë shpesh më të qëndrueshëm se ata fizikë. Prandaj detyra jonë nuk është vetëm të kapërcejmë linjat gjeografike, por të tejkalojmë ndarjet mendore dhe simbolike,” tha Zenović.

Ambasadori i Republikës Federale të Gjermanisë në Mal të Zi, Peter Felten, paralajmëroi ndaj shmangies së temave të rëndësishme në shkolla dhe politizimit të historisë. Ai theksoi se e vetmja kurë për revizionizmin është marrëveshja mbi faktet dhe interpretimi i përbashkët i tyre. “Kjo është një sëmundje që më së miri parandalohet duke siguruar që e kaluara të mos lihet në paqartësi, por që faktet kyçe të njihen bashkërisht dhe të mos debatojmë se çfarë është fakt – përkundrazi, të fokusohemi në interpretimin e fakteve të pranuara,” tha Felten. Ai theksoi gjithashtu rëndësinë e Procesit të Berlinit për integrimin rajonal dhe shprehu kënaqësi që Ministria e Jashtme Gjermane po mbështet fazën e dytë të projektit të Librave të Përbashkët të Historisë (JHP 2.0).

Ish-ministri i Jashtëm i Shqipërisë dhe Presidenti i grupit “Miqtë e JHP 2.0”, Ditmir Bushati, theksoi se pajtimi mund të arrihet përmes përpjekjeve të përbashkëta për të kuptuar historinë, pavarësisht kufijve. Ai vuri në dukje se shumë mosmarrëveshje vazhdojnë të pengojnë përparimin e rajonit.

“Jemi dëshmitarë të një rrjeti mosmarrëveshjesh që burojnë ose nga Lufta e Dytë Botërore, ose nga shpërbërja e Jugosllavisë, apo nga konfliktet kufitare që lindën me krijimin e shteteve të reja pas rënies së Perdes së Hekurt,” tha Bushati.

Drejtoresha Ekzekutive e Fondit Europian për Ballkanin, Aleksandra Tomanić, theksoi përpjekjet teknike për ruajtjen e botimeve digjitale dhe rëndësinë e vullnetit politik për zgjidhjen e çështjeve historike. Ajo tha se, kur nisi puna për projektin JHP 2.0, u bë e qartë se librat duhej të ishin të aksesueshëm online. “Me një qasje konstruktive dhe vullnet të sinqertë politik, problemi i historisë në rajon mund të zgjidhet,” tha Tomanić, duke e përmendur projektin e librave të përbashkët si një nga mjetet që mund të ndihmojë në këtë drejtim.

Kristina Koulouri, redaktore e projektit JHP dhe rektore e Universitetit Panteion të Shkencave Sociale dhe Politike, tha se projekti, i cili nisi në fund të viteve ’90 me nismën e biznesmenëve që dëshironin zhvillim paqësor në rajon pa luftë, arriti të mbijetojë deri në vitin 2020 dhe u ringjall në vitin 2024. “Pas kaq shumë vitesh, besoj se ky projekt është një histori suksesi që meriton një shans të dytë dhe që mund të frymëzojë kolegët e rinj që duan ta vazhdojnë dhe rinovojnë këtë punë,” tha Koulouri.

Zvezdana Kovač, drejtoreshë e projektit të Librave të Përbashkët të Historisë, përfundoi duke thënë se ky është një nga projektet më të mëdha të shoqërisë civile, që dëshmon se pajtimi rajonal është i mundur kur ekziston vullneti dhe hapja për dialog. Ajo shtoi se nuk ishte rastësi që konferenca u mbajt në Mal të Zi. “Si vendi që shpesh përmendet si anëtari i radhës në BE, Mali i Zi duhet, jo vetëm për hir të anëtarësimit, të kultivojë vlerat europiane që librat e përbashkët të historisë dhe ekipi pas tyre i praktikojnë dhe i promovojnë,” tha ajo.