Οι πολιτικές ελίτ στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης εξακολουθούν να χρησιμοποιούν την ιστορία ως εργαλείο χειραγώγησης, η διδασκαλία της ιστορίας παραμένει σε μεγάλο βαθμό εθνοκεντρική και οι πόλεμοι της δεκαετίας του 1990 διδάσκονται πολύ λίγο και επιλεκτικά. Αυτό ήταν το συμπέρασμα του διεθνούς συνεδρίου «Σύνορα στη Νοτιοανατολική Ευρώπη: Στη γεωγραφία ή στη φαντασία;» που πραγματοποιήθηκε από τις 16 έως τις 18 Μαΐου στην Ποντγκόριτσα. Οι συμμετέχοντες τόνισαν τη σημασία της πολιτικής βούλησης για την υπέρβαση των εθνικιστικών αφηγήσεων και υπογράμμισαν την ανάγκη να δούμε τα σύνορα όχι μόνο ως γεωγραφικές διαχωριστικές γραμμές αλλά και ως συμβολικές και διανοητικές διαιρέσεις.

Sυμμετείχαν περίπου εκατό προσκεκλημένοι, μεταξύ των οποίων πολλοί πρέσβεις από χώρες των οποίων οι ιστορικοί συμμετείχαν στη δημιουργία των Kοινών Bιβλίων Iστορίας, εκπρόσωποι διεθνών οργανισμών, ιστορικοί από την ευρύτερη περιοχή, φοιτητές ιστορίας, εκπρόσωποι της κοινωνίας των πολιτών και άλλοι.

Μεταξύ των ομιλητών ήταν ο Predrag Zenović, επικεφαλής των διαπραγματεύσεων για την ένταξη του Μαυροβουνίου στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ο οποίος δήλωσε ότι η εκπαίδευση −ιδίως η διδασκαλία της ιστορίας− διαδραματίζει βασικό ρόλο στην εδραίωση της ειρήνης και της δημοκρατικής κουλτούρας. Τόνισε τη σημασία της πολυπρισματικής προσέγγισης και ανέφερε την εμπειρία της γαλλογερμανικής συμφιλίωσης ως ευρωπαϊκό μοντέλο. «Τα σύνορα που χωρίζουν τις μνήμες είναι συχνά πιο ανθεκτικά από τα φυσικά σύνορα. Γι’ αυτό και το επίτευγμα που αναμένεται από εμάς δεν είναι μόνο να υπερβούμε τις γεωγραφικές μεθορίους, αλλά να ξεπεράσουμε τις νοητικές και συμβολικές διαιρέσεις» είπε ο Zenović.

Ο πρέσβης της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας στο Μαυροβούνιο, Peter Felten, τόνισε ότι δεν πρέπει να αποφεύγονται τα σημαντικά θέματα στα σχολεία και να πολιτικοποιείται η ιστορία. Υπογράμμισε ότι η μόνη θεραπεία για τον αναθεωρητισμό είναι η συμφωνία επί των γεγονότων και η από κοινού ερμηνεία τους. «Ο καλύτερος τρόπος να θωρακιστούμε ενάντια σε αυτή τη νόσο είναι διασφαλίζοντας ότι το παρελθόν δεν παραμένει έρμαιο της αμφισημίας, καθώς τα βασικά γεγονότα του γίνονται από κοινού αποδεκτά έτσι ώστε να μη διαφωνούμε για το τι συνιστά γεγονός, αλλά να εστιάζουμε στην ερμηνεία των διαπιστωμένων γεγονότων» είπε ο Felten. Υπογράμμισε επίσης τη σημασία της Διαδικασίας του Βερολίνου για την περιφερειακή ολοκλήρωση και εξέφρασε την ικανοποίησή του για το γεγονός ότι το γερμανικό Υπουργείο Εξωτερικών υποστηρίζει τη δεύτερη φάση του πρότζεκτ για τα Κοινά Βιβλία Ιστορίας (JHP 2.0).

Ο πρώην υπουργός Εξωτερικών της Αλβανίας και πρόεδρος των Φίλων της JHP 2.0, Ditmir Bushati, τόνισε ότι η συμφιλίωση μπορεί να επιτευχθεί μέσω κοινών προσπαθειών για την κατανόηση της ιστορίας, ανεξαρτήτως συνόρων. Σημείωσε ότι πολυάριθμες διαφορές εξακολουθούν να εμποδίζουν την πρόοδο στην περιοχή. «Βλέπουμε πληθώρα διενέξεων που πηγάζουν είτε από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, είτε από τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας είτε από συνοριακές συγκρούσεις που προέκυψαν λόγω της δημιουργίας νέων κρατών μετά την πτώση του Σιδηρού Παραπετάσματος» είπε ο Bushati.

Η εκτελεστική διευθύντρια του Ευρωπαϊκού Ταμείου για τα Βαλκάνια, Aleksandra Tomanić, υπογράμμισε τις τεχνικές προσπάθειες για τη διατήρηση των ψηφιακών εκδόσεων και τη σημασία της πολιτικής βούλησης για την επίλυση ιστορικών ζητημάτων. Δήλωσε ότι όταν ξεκίνησαν οι εργασίες για το πρότζεκτ JHP 2.0, έγινε σαφές ότι τα βιβλία έπρεπε να είναι προσβάσιμα στο διαδίκτυο. «Με μια εποικοδομητική προσέγγιση και ειλικρινή πολιτική βούληση, το πρόβλημα της ιστορίας στην περιοχή θα μπορούσε να επιλυθεί» είπε η Tomanić, επισημαίνοντας ότι τα Κοινά Βιβλία Ιστορίας είναι ένα από τα εργαλεία που θα μπορούσαν να συμβάλουν στην επίτευξη αυτού του στόχου.

Η Χριστίνα Κουλούρη, επιμελήτρια των Κοινών Βιβλίων Ιστορίας και πρύτανης του Παντείου Πανεπιστημίου Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών, δήλωσε ότι το εγχείρημα, το οποίο ξεκίνησε στα τέλη της δεκαετίας του 1990 με πρωτοβουλία επιχειρηματιών που ήθελαν να δουν ειρηνική ανάπτυξη στην περιοχή τους χωρίς πόλεμο, κατάφερε να επιβιώσει μέχρι το 2020 και αναβίωσε το 2024. «Μετά από τόσα χρόνια, πιστεύω ότι το έργο αυτό είναι μια ιστορία επιτυχίας, που αξίζει μια δεύτερη ευκαιρία και είναι ικανή να εμπνεύσει νέους συναδέλφους οι οποίοι επιθυμούν να συνεχίσουν και να ανανεώσουν το έργο μας» είπε η κ. Κουλούρη.

Η Zvezdana Kovač, διευθύντρια του εγχειρήματος Κοινά Βιβλία Ιστορίας, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για ένα από τα μεγαλύτερα προγράμματα της κοινωνίας των πολιτών, που αποδεικνύει ότι η περιφερειακή συμφωνία είναι εφικτή όταν υπάρχει βούληση και προθυμία για διάλογο. Πρόσθεσε ότι δεν ήταν τυχαίο ότι το συνέδριο πραγματοποιήθηκε στο Μαυροβούνιο. «Καθώς η χώρα αναφέρεται συχνά ως το επόμενο κράτος μέλος της ΕΕ, το Μαυροβούνιο θα πρέπει −όχι μόνο για χάρη της ένταξης− να καλλιεργήσει τις ευρωπαϊκές αξίες τις οποίες εφαρμόζουν και προωθούν τα Κοινά Βιβλία Ιστορίας και η ομάδα που βρίσκεται πίσω από αυτά» είπε.